Hành trình của người phụ bếp trẻ Amiral Latouche-Tréville

Bản chụp sổ lương thủy thủ tàu Amiral Latouche Tréville. Sổ lương ghi lương tháng 6/1911 của Văn Ba là 50 Francs với công việc là phụ bếp. Đây là mức lương thấp nhất trong 72 thủy thủ trên tàu.

Hồ Chí Minh về sau này đã thuật lại về quãng đời của mình khi làm phụ bếp trên tàu Amiral Latouche-Tréville thông qua quyển sách "Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch" của Trần Dân Tiên. Rời Sài Gòn, chiếc tàu lần lượt đến Singapore, băng qua eo biển Malacca, rồi Ấn Độ, Ceylon, Djibouti (sừng châu Phi), vào Biển Đỏ, Port Said, lại ra Biển Đỏ, vào Địa Trung Hải và cập cảng Marseille (Pháp) ngày 6 tháng 7 năm 1911. Cuộc hành trình nghìn dặm xuyên qua nhiều lục địa khá vất vả, công việc trên tàu cũng không nhàn hạ, dậy sớm thức khuya, đầu tắt mặt tối, phải làm đủ mọi thứ, từ lau chùi, quét dọn trên bong, đến tiếp tế nhiên liệu (than), phục vụ hành khách, phụ bếp (lặt rau, gọt vỏ, rửa chén,v.v), nhưng đối với anh Văn Ba, thì chẳng qua đó chỉ là những thử thách mà người thanh niên này phải phấn đấu nếu muốn vượt được chặng đường vạn dặm trong lần xuất dương đầu tiên trong đời mình, anh vui vẻ chấp nhận số phận mà anh coi đó như là một cơ may hiếm có. Mặc dầu thể lực yếu ớt (những đồng nghiệp thủy thủ thường trêu chọc gọi anh bằng "thư sinh"), nhưng anh không lấy thế làm buồn, những lúc rảnh rỗi, vào giờ tan ca buổi tối, anh ta thường dành thì giờ để đọc sách, trong lúc bạn bè tụ tập, quây quần chơi bài thư giãn.

Trong khoảng thời gian ngắn tàu lưu ở Marseille, Văn Ba được phép lên bờ, thăm viếng bến Cảng Cannebière. Sau đó tàu nhổ neo đi tiếp đến Le Havre ngày 15 tháng 7 năm 1911 để rồi đến Dunkerque để sửa chữa tu bổ trong hơn 40 ngày. Tại đây, Văn Ba được thuyền trưởng Louis Édouard Maisen cho phép được tự do ít ngày, sau đó về tư gia của ông tại Sainte Adresse để phụ việc làm vườn. Cũng trong dịp này, Văn Ba có lần đến Paris với mục đích tìm gặp cụ Phan Châu Trinh để tìm kiếm sự giúp đỡ.

Sau khi tàu Amiral Latouche-Tréville được tu bổ xong, Văn Ba lại theo thủy thủ đoàn của Louis Édouard Maisen tiếp tục cuộc hành trình đi Châu Mỹ, qua ngả bờ tây Châu Phi, nơi tập trung đa số các thuộc địa Pháp (Bờ Biển Ngà, Gabon, Mauritanie, Sénégal,v.v), mỗi nơi sẽ phải cập cảng khá lâu, nên Văn Ba lại có dịp tham quan thoải mái các nước thuộc địa này. Rời châu Phi, con tàu lại vượt biển xuôi Nam, qua Mũi Hảo Vọng để men theo bờ đông châu Mỹ, lần lượt viếng Argentina, Uruguay, Paraguay kế đó là Brazil, rồi tiểu Antilles, để cuối cùng đến Mỹ vào đầu tháng 12 năm 1912. Tại Mỹ, Văn Ba đã gởi một bức thư từ New York cho Khâm sứ Trung Kỳ ngày 15 tháng 12, ký tên Paul Tatthanh. Rời New York, tàu cập cảng Boston và quay về Le Havre vào đầu năm 1913, Tất Thành qua Anh quốc và lưu ngụ bên đó trong bốn năm (1913- cuối 1916).